|
«мусулмонлар ишларини бошқариш халифага бу ишларни ўз ижтиҳоди билан билганича юритиш ҳуқуқини беради», деган гап кетмайди. Чунки Аллоҳ халифага мусулмонлар ишларини Китоб ва Суннат, яъни шаръий ҳукмлар билан бошқариш ва шу шаръий ҳукмлар доирасида ижтиҳод қилиш ҳуқуқини берган. Демак у фаръий (иккинчи даражали) ишларда ижтиҳод қилади. Фаръий ишларнинг асосларида умумий насс келган бўлади. Лекин бу ишларнинг ўзида насс келмаган бўлади. Шунинг учун халифа ўзи яхшироқ ва фойдалироқ деб биладиган нарсани танлашда ижтиҳод қилади. Аммо Аллоҳ ҳукми келган нарсада халифанинг ижтиҳод қилишига ҳечам ўрин йўқ. Аксинча у шаръий ҳукмни қандай бўлса шундай, ҳеч қандай ўзгартириш киритмай ва бузмай ижро қилишга мажбурдир. Тўғри, у бирон амал ҳақида у мубоҳ, лекин муқаррар равишда ёки гумоннинг ғолиб бўлиши билан шариат ҳаром қилган ҳаромга олиб келади, деган раъйда бўлиши мумкин. Масалан бир муайян китобнинг қўлма-қўл юриши одамларнинг ўз динларидан фитналанишига олиб келади ёки одамлар ўртасида фисқу-фужур тарқалишига олиб келади, деб уни ман қилишни буюриши мумкин. Халифа бир амалнинг мубоҳлигини билиши, лекин гумон ғолиблиги билан у шариат йўқ қилишни вожиб қилган азиятга олиб келади деган раъйда бўлиши мумкин. Масалан у товарларни магазинлар олдига қўйиб қўйиш йўловчиларга халақит ёки озор беради, деб бу мубоҳни ман қилиши ва уни қиладиган ҳар бир кишини жазолаши мумкин. Лекин бу ҳалолни ҳаром қилиш эмас, балки: «ҳаромга олиб борадиган восита ҳаромдир» деган қоидадан ва «мубоҳ бўлакларидан ҳар қандай бўлак агар зарарли бўлса ёки зарарга олиб келса ана шу бўлак ҳаромдир, ишнинг ўзи эса мубоҳлигича қолаверади», деган қоидадан халифанинг ўзи ёки бошқаси истинбот қилиб, табанний қилган бир шаръий ҳукмни ижро қилишдир. Бу ҳолатда халифа ана шу ишни қилиши вожиб бўлади. Чунки у қилиш вожиб бўлган шаръий ҳукмдир. Шунинг учун халифа мубоҳни эмас, ҳаромни ман қилган бўлади. Шунингдек бу ерда бирон иш ёки бирон ҳукм бўлиб, уни бир неча фаръий ишлар воситасида, яъни аслининг далили умумий келган, лекин ўзи тўғрисида бир хос далил келмаган фаръий ишлар воситасида қилиш мумкин бўлса, бу ҳолатда ана шу восита бўлувчи фаръий ишларнинг ҳаммаси мубоҳлар жумласидан бўлиб қолади. Бунга мисол қилиб одамларнинг халифа ҳақидаги
183-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247